Trong đề minh họa lần 2 (hay gọi là đề thử nghiệm) môn sinh học có câu số 40 là một bài tập phả hệ khá hay và khó. Từ câu này có thể biến thể thành nhiều câu tương tự cũng như còn nhiều câu hỏi mà có thể chờ đề chính thức sẽ triển khai thêm một số ý khó hơn. Nội dung đề như sau:
Câu 40. Sơ đồ phả hệ dưới đây mô tả sự di truyền bệnh M ở người do một trong hai alen của một gen quy định:Hướng dẫn phân tích và giải
Biết rằng không phát sinh đột biến ở tất cả những người trong phả hệ. Có bao nhiêu phát biểu sau đây đúng về phả hệ trên?
I. Bệnh M do alen lặn nằm ở vùng không tương đồng trên nhiễm sắc thể giới tính X quy định.II. Có thể có tối đa 12 người trong phả hệ này có kiểu gen giống nhau.III. Xác suất sinh con thứ ba bị bệnh M của cặp vợ chồng II7 - II8 là 1/4.IV. Xác suất sinh con đầu lòng có kiểu gen dị hợp tử của cặp vợ chồng III13 - III14 là 5/12.A. 1.B. 2.C. 3.D. 4.
Để giải bài tập phả hệ, đầu tiên chúng ta phải nắm vững cách xác định:
1. Tính trạng là do gen lặn hay trội quy định.
2. Tính trạng do gen nằm trên NST thường hay NST giới tinh X hay NST giới tính Y quy định.
3. Dựa vào sơ đồ phả hệ và yêu cầu bài toán cụ thể để tính xác suất.
Chúng ta lần lượt phân tích và giải bài tập phả hệ trên như sau:
- Dựa vào cặp bố mẹ (1) và (2) hoặc (3) và (4) hoặc (10) và (11) đều bình thường nhưng sinh con bị bệnh => tính trạng bệnh do gen lặn quy định.
- Dựa vào cặp bố mẹ (1) và (2) hoặc (10) và (11) đều bình thường nhưng sinh con gái bị bệnh => Gen bệnh nằm trên NST thường quy định.
=> I. Sai
- Trong phả hệ trên có 15 người, thì kiểu gen của 3 người bệnh (6), (9) và (15) là đồng hợp lặn (aa); 6 người bình thường (1), (2), (4), (4), (10) và (11) có kiểu gen dị hợp (Aa); Còn 6 người bình thường (5), (7), (8), (12), (13) và (14) chưa biết chắc chắn kiểu gen (có kiểu gen AA hoặc Aa).
=> II. Đúng
- Người chồng (7) bình thường, có bố mẹ bình thường nhưng có em gái (6) bị bệnh => Kiểu gen của bố và mẹ phải là dị hợp (Aa) => Kiểu gen của người chồng (7) có thể là AA hoặc Aa với tỉ lệ theo xác suất là: [1/3AA : 2/3Aa].
- Xét tương tự, kiểu gen của người vợ (8) và (14) cũng đều có tỉ lệu kiểu gen theo xác suất là: [1/3AA : 2/3Aa].
- Xác xuất sinh con thứ 3 bị bệnh M của cặp vợ chồng (7) và (8):
+ Chồng (7) [1/3AA : 2/3Aa] × Vợ (8) [1/3AA : 2/3Aa]
=> Ta sẽ có 4 phép lai như sau:
+ PL1: 1/3AA × 1/3AA => đời con: 1/9AA
+ PL2: 1/3AA × 2/3Aa => đời con: 1/3×2/3×[1/2AA : 1/2Aa]
+ PL3: 2/3Aa × 1/3AA => đời con: 2/3×1/3×[1/2AA : 1/2Aa]
+ PL4: 2/3Aa × 2/3Aa => đời con: 2/3×2/3×[1/4AA : 1/2Aa : 1/4aa]
=> Xét chung 4 phép lai: 4/9AA : 4/9Aa : 1/9aa
=> III. Sai
- Xác xuất sinh con đầu lòng có kiểu gen dị hợp tử (Aa) của cặp vợ chồng (13) và (14):
+ Xác suất theo tỉ lệ kiểu gen của chồng (13): [1/2AA : 1/2Aa]
+ Chồng (13) [1/2AA : 1/2Aa] × Vợ (14) [1/3AA : 2/3Aa]
Xét tương tự có 4 phép lai như trên và tìm ra tỉ lệ kiểu gen dị hợp ở đời con của cặp vợ chồng (13) và (14) là [1/2×2/3×1/2 + 1/2×1/3×1/2 + 1/2×2/3×1/2 ] = 5/12
=> IV. Đúng
Lưu ý:
- Trong bài này có thể giải nhanh ý III bằng cách suy luận: Để cặp vợ chồng (7) và (8) sinh con thứ 3 bị bệnh => vợ và chồng đều phải có kiểu gen dị hợp (Aa) => XS sinh con thứ 3 bị bệnh là: 2/3×2/3×1/4 = 1/9. Tuy nhiên đối với bài tập này có ý thứ IV cần tính chi tiết ý thứ III như hướng dẫn tuy cơ bản nhưng tiết kiệm thời gian hơn. Vì tính nhanh như vừa trình bày thì cũng phải tính lại như đã giải ở trên mới tính được kiểu tỉ lệ kiểu gen của bố (13) để làm tiếp ý IV.
- Không nên tính tần số alen như một số sách cũng như tài liệu tham khảo trình bày vì sai bản chất (tính tần số alen chỉ dành cho bài tập quần thể) mặc dù đề yêu cầu tính xác sinh 1 con thì nó trùng đáp án. Nhưng nếu đề cho tính xác suất từ 2 con trở lên thì kết quả giải được sẽ sai. Xem thêm bài tập phả hệ hay và khó này sẽ hiểu thêm.